کد مطلب:29024 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:23

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

بوجود آمدن مذهب شيعه و اهل سنت ريشه در كجا دارد؟

{Tفلسفه پديداري فرقه هاي مختلف:T} تمامي اديان در درون خود فرقه ها و شاخه ها و گرايش هاي گوناگون و بعضاً متفاوتي دارند، طرح تفصيلي اين موضوع در دو دين بزرگ يهودي و مسيحي در اينجا امكان نداشته و تنها به ذكر علل پديداري فرقه هاي مختلف در اسلام اشاره مي شود؛ امّا قبل از آن تذكر دو نكته ضروري است اوّلاً اين علل گاهي در پيدايش يك جريان با يكديگر تداخل مي كنندو برخي اوقات هر علتي موجب پديد آمدن گروه خاصي گشته و در مواقعي علتي در مؤسس آن جريان نقش چشمگير داشته و علت ديگري در پيرو و پذيرنده آن مؤثر بوده است. ثانياً، دو مسأله شاخص و ريشه اي منشأ بسترسازي براي پديد آمدن فرق گوناگون در اسلام گشته است. يكي در نخستين زمان فوت رسول اكرم(ص) و مربوط به مسأله خلافت و امامت است و ديگري مرتبط با ماجراي حكميّت در جريان جنگ صفين، {V(نگا: في علم الكلام، احمد محمود صبحي، بيروت دار النهضة، چاپ اوّل، 1405 ق، ج 1، صص 32 - 34)V}. {Tاما علل: T} 1. ضعف فكري و فرهنگي: اصولاً محدوديت قواي ادراكي انسان و عدم توانايي او براي حلّ قطعي همه مسائل اعتقادي، از جمله مهم ترين علل اختلاف انسان هاست، در مواردي كه مسأله به روشني قابل حلّ نيست هر كس به حدس و گمان مي رسد كه ممكن است با حدس و گمان ديگران متفاوت باشد. در اين صورت است كه اختلاف نظرها آشكار مي شود. حضرت رسول(ص) در مدت كوتاه رسالتش فرصت بيان همه مطالب را براي مردم نيافت؛ از اين رو، لازم بود از سوي رسول خدا(ص) جانشيني همچون او كه معصوم باشد كار را به عنوان امامت مسلمين و تبيين معارف قرآن و سنت نبوي ادامه دهند ولي چنين نشد. يكي از علل پيدايش غلات را در همين امر مي توان جست، {V(نگا: بحارالانوار، محمدباقر مجلسي، بيروت مؤسسة الوفاء، چاپ دوّم، 1983 م، ج 25، ص 288، روايت 44)V}. 2. تعصبات قبليه اي: پس از وفات پيامبر(ص)، مردم به جاي اين كه در مراسم خاكسپاري شركت كنند، هر گروهي مدعي شد كه حق خلافت از آن اوست. بنابر شواهد تاريخي هيچ يك از انصار و مهاجران در تعيين جانشين پيامبر(ص) از قرآن و سنت رسول خدا(ص) يا از مصلحت امت سخن نگفت، بلكه سخن در اين بود كه جانشيني پيامبر حق گروه انصار است يا مهاجر و چون در ميان انصار دو قبيله اوس و خزرج بود اين دو نيز به رقابت برخاستند و به دليل همين مخالفت مهاجران غالب شدند، {V(نگا: جانشيني حضرت محمد(ص)، ويلفردمادولونگ، ترجمه احمد نمايي، جواد قاسمي و... مشهد، بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي، چاپ اوّل، 1377 ش، صص 47 - 65 و قيام حسين(ع)، دكتر سيد جعفر شهيدي، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، بهمن 1359، صص 26 - 36)V}. 3. مادي: از منابع تاريخي و روايي معلوم مي شود گروهي بوده و هستند كه مثلاً با جعل مطالب و اخبار غلوآميز و انتشار آن، توجه عده اي را به خود جلب كرده و از مواهب و فضل و بخششهاي مادي آنان بهره مند شوند؛ مانند مغيرة بن سعيد كه در تمام عمر خود در تلاش بود تا مرام جديدي احداث كرده و گروهي متشكل پديد آورد تا به اهداف مادي و دنيايي خود برسد، {V(نگا: ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغة، تحقيق: محمد ابوالفضل ابراهيم بيروت، دار احياء الكتب العربية، چاپ دوّم، 1385 ق، ج 8، ص 21 و شهرستاني ابوالفتح، الملل و النحل، بيروت، دار المعرفة للطباعة و النشر، چاپ دوّم، بي تا، ص 83)V}. يا برخي براي آن كه مي خواستند در محيط اسلامي راهي براي مباح كردن گناهان و ترك واجبات و فراهم ساختن بساط عيش و عشرت توأم با توجيه شرعي پيدا كنند تا توده هاي ناآگاه مسلمان به آن ايمان آورده آنگاه به كمك همين توده هاي ناآگاه تشكيلاتي به وجود آورده و به اهداف خود كه همان بسط اباحه گري بوده دست يابند. برخي از مورخان ملل و نحل يكي از علل پيدايش فرقه غلات را همين امر دانسته اند، {V(نگا: الاشعري، سعد بن عبدالله ابن خلف، المقالات و الفرق، تصحيح محمدجواد مشكور، تهران، مركز انتشارات علمي و فرهنگي، چاپ دوّم، 1360 ش، صص 51 - 52)V}. 4. سياسي: سياست بازاني كه بيشتر به اهداف غلط خود مي انديشند براي نيل به مقصود خود از حربه هاي گوناگوني استفاده مي كنند و يكي از اين حربه هاي قوي و كارآمد ايجاد فرق و نحله هاي گوناگون مذهبي است. اينان با به وجود آوردن چنين فرقه هايي يك سلسله مسائل و آموزه هاي دور از ذهن و عقل را وارد جريان مخالف خود مي كردند تا به آن آسيب وارد كرده و آن را در مقابل چشم ديگران ناميمون جلوه دهند. مانند برخي از اخبار در مورد ائمه(ع) كه به دور از حقيقت و واقعيت است، {V(نگا: الذهبي، ابي عبدالله محمد بن احمد بن عثمان، ميزان الاعتدال في نقد الرجال، تحقيق علي محمد البجاوي، دار احياء الكتب العربية، چاپ اوّل، 1382 ق، ج 2، ص 45)V}. يا پديداري فرقه كيسانيه كه پيروان مختار بن ابي عبيده ثقفي تلقي شده اند براي تضعيف ديدگاه و حركت مختار از سوي مخالفانش پديدار شد، {V(نگا: صفري فروشاني، نعمت الله، غاليان، مشهد، بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي، چاپ اوّل، 1378 ش، صص 83 - 89)V}. 5. گسترش حوزه جغرافيايي اسلام با فتوحات مسلمانان، به تدريج پيروان اديان و عقايد ديگر وارد حوزه حكومت اسلامي شدند. گروهي از اين افراد كه مسلمان شده بودند به طرح مسائل و مشكلات خود براي مسلمانها پرداختند و آنها كه بر دين خود باقي مانده بودند در اين مسائل با مسلمانان مجادله مي كردند اين مسأله در اواخر حكومت بني اميه و اوائل حكومت عباسيان به دليل ترجمه فلسفه يونان شدت بيشتري گرفت و باعث پديداري برخي از فرقه ها شد. بر اساس گزارش دكتر حسين عطوان، قدريه ديدگاههاي خود را از تأثيرپذيري يهوديان و مسيحيان مسلمان شده شامي صورت مي دادند، {V(نگا: فرقه هاي اسلامي در سرزمين شام در عصر اموي، دكتر حسين عطوان، ترجمه حميدرضا شيخي، مشهد، بنياد پژوهش هاي اسلامي آستان قدس رضوي، چاپ اوّل، 1371 ش، صص 31 - 33 و نيز نگا: تاريخ الجدل، محمد ابو زهرة، قاهره، دار الفكر العربي، صص 76 - 81 و نيز الميزان، علامه سيد محمدحسين طباطبايي(ره)، موسسة الاعلمي للمطبوعات، ج 5، ص 276)V}. 6. منع حديث، يكي ديگر از عوامل پديداري فرقه هاي گوناگون اسلام گشت، زيرا با جلوگيري از ضبط و تدوين حديث كه در واقع ترجمان اصلي و مفسّر حقيقي وحي به شمار مي رفت، اسرائيلياتي وارد آموزه هاي ديني گشت و موجب پديداري هرج و مرج در اعتقادات اعمال، اخلاق و آداب و حتي جوهره و كنه دين وارد كرد و اين خود موجب پيدايش بدعت هاي يهودي و مسيحي در آموزه هاي اسلام گرديد، {V(نگا: معالم المدرستين، علامه سيد مرتضي عسگري، قم، لكبة اصول الدين و المجمع العلمي الاسلامي، چاپ ششم، 1416 ق (1996 م)، ج 2، ص 57)V} اين موضوع را به خوبي مي توان در تفاسير قرآن رهيابي كرد، {V(در اين باب نگا: پژوهشي در باب اسرائليات در تفاسير قرآن، دكتر محمدتقي دياري، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردي، چاپ اوّل، 1379 ش، مجموع كتاب)V}. اين موارد بخشي از علل پيدايش فرقه ها در اسلام بود.